دانشکده پرستاری و مامایی شرق گیلان - لنگرود

«قَدْر» کلمه‌ای
عربی به معنای اندازه، تقدیر و سرنوشت است. درباره اینکه چرا این شب را «قدر» نامیده‌اند، دلایلی ذکر شده است:

عده‌ای می‌گویند: چون مقدرات انسان‌ها و اندازه و قدر رویدادهای سال،
در این شب تعیین می‌شود، آن را شب قدر می‌نامند.

از شب قدر به نام‌های «لیلة‌العظمه» و «لیلة‌الشرف» نیز یاد شده است.

جایگاه و اهمیت

شب قدر برترین و مهم‌ترین شب سال در فرهنگ اسلامی است. بنابر روایتی از پیامبر(ص)، شب قدر از موهبت‌های خدا بر مسلمانان است و هیچ ‌یک از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند. در قرآن
کریم، سوره‌ای کامل به توصیف و ستایش شب قدر
اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر بیشتر از هزار ماه دانسته شده است. آیات یکم
تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر
می‌پردازد.

در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که بهترین ماه‌، رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است. همچنین از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که شب قدر، سَروَر شب‌هاست. بنابر منابع روایی و فقهی، روزهای قدر نیز همانند شب‌های آن
گرانقدر و با فضیلت‌اند. در برخی
از روایات آمده است که فاطمه(س) سرّ شب قدر است و هر کس منزلت فاطمه(س) را درک کند، شب قدر را درک کرده است. وقوع برخی حوادث همانند شهادت امام علی(ع) در دهه سوم ماه رمضان، بر اهمیت
این شب‌ها، نزد شیعیان افزوده است و آنان در این شب در
کنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص این
شب‌ها، برای آن امام نیز سوگواری می‌کنند.

نزول قرآن

آیه اول سوره قدر و آیه سوم سوره دخان،
بیانگر نزول قرآن در شب قدر است. محمد
عبده معتقد است آغاز نزول تدریجی قرآن در ماه رمضان بوده است؛ اما بیشتر مفسران معتقدند در این شب، قرآن به صورت
یکباره از لوح محفوظ به بیت المعمور یا قلب پیامبر(ص) نازل شده که به آن، نزول دفعی یا نزول اجمالی قرآن می‌گویند.

تقدیر امور

امام باقر(ع) در توضیح آیه چهار سوره دخان می‌گوید هر ساله در این شب، تقدیر
سال آینده هر انسانی نوشته می‌شود. بر همین اساس در برخی از روایات، شب قدر به عنوان ابتدای سال دانسته شده است. علامه
طباطبایی می‌گوید: «مراد از قدر، تقدیر و اندازه‌گیری است و خداوند در این شب، اموری از قبیل زندگی، مرگ، روزی، سعادت و شقاوت انسان‌ها را مشخص می‌سازد». بر پایه برخی از روایات، ولایت امام
علی(ع) و سایر اهل‌بیت(ع) نیز در همین شب، مقدر و امضاء
گردیده است.

از پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز نقل است: از خداوند به دور باد و
نفرین بر کسی که به شب
قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزیده نشود.

"انس بن مالک" از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمودند: ماه مبارک رمضان به شما رو آورده است و در این ماه شبی است که برتر از هزار ماه است و هر کس از فیض شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات بی‌نصیب
مانده است و محروم نمی‌ماند از برکات شب
قدر، مگر کسی که خویشتن را محروم کرده است.

از امام باقر (ع) نیز درباره به وجود آمدن شب قدر نقل است:
که اگر خداوند کارهای مؤمنان را چند برابر نکند به سر حد کمال نمی‌رسند، اما از
راه لطف کارهای نیکوی آن‌ها را چند برابر می‌فرماید تا کاستی هایشان جبران شود.

از حضرت رسول (ص) نیز پیرامون شب زنده داری شب قدر نقل است که
فرمودند: کسی که شب قدر را شب زنده‌داری کند، تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او
دور گردد.

امام موسی بن جعفر (ع) نیز درباره شب قدر فرمودند:
کسی که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب زنده‌داری کند، گناهانش آمرزیده می‌شود.

تمامی این روایات بر این مطلب دلالت دارند که برخی مقدرات و پاداش‌ها،
مانند دور شدن از عذاب دوزخ، نتیجه کار خود بندگان است و سرنوشت هر انسانی در شب
قدر به دست خودش رقم می‌خورد.

در شب
قدر به خواندن دعاهایی از جمله "جوشن کبیر"، "دعای افتتاح" و "ابوحمزه ثمالی" سفارش شده زیرا انسان با یادآوری لطف، گذشت، کرم، رحمت و بخشش بی‌پایان خدای مهربان او را در کنار و دستگیر خویش می‌بیند و نور امید در دلش می درخشد.

اعمال شب قدر

اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است:

اعمالی که در هر سه شب انجام می‌ شود و به اعمال مشترک معروف است و
اعمالی که مخصوص هر یک از شب‌های مبارک نوزدهم، بیست و یکم و بیست ‌و سوم است.

اعمال مشترک:

1) غسل کردن
که بهتر است مقارن غروب آفتاب غسل کرده و نماز عشا با غسل خوانده شود.

2) خواندن ۲ رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره‌ توحید
را خوانده و بعد از نماز هفتاد مرتبه گفته شود: اَستَغفُرِاللهَ وَ اَتوبُ اِلَیهِ.

3) احیا داشتن (بیدار ماندن و عبادت کردن) در این شب‌ها. در روایات
بسیاری از پیامبر(ص) و معصومین(ع) نقل شده است هر کس شب قدر را احیا
کند، گناهان او آمرزیده شود.

4) فضیلت و
پاداش بسیار دارد که صد رکعت نماز خوانده شود و بهتر است که در هر رکعت بعد از
سوره‌ی مبارک حمد، ده مرتبه سوره‌ی توحید خوانده شود.

در این شب‌های مبارک، اعمال زیر نیز سفارش شده است:

1)   خواندن ۲ رکعت نماز برای سلامتی امام زمان (عج) و تعجیل در ظهور آن حضرت

2)   خواندن ۲ رکعت نماز برای شادی روح همه‌ی درگذشتگان و اسیران خاک و ۲۵ بار گفتن ذکر "اللهم اغفرلی لجمیع المومنین و المومنات و المسلمین و المسلمات"

3)   خواندن ۲ رکعت نماز تقدیم به اهل بیت پیامبر(ص) و خواندن دعای توسل

4)   خواندن ۲ رکعت نماز حضرت زهرا(س): در رکعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره
قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه سوره توحید

5)   خواندن سوره‌های مبارک دخان و قدر